Plastiklerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri, son yıllarda artan bilimsel çalışmalarla daha iyi anlaşılmaktadır. Anadolu Sağlık Merkezi Hastanesi'nden Tıbbi Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. Yeşim Yıldırım, plastiklerde bulunan bisfenol A (BPA), ftalatlar ve polivinil klorür (PVC) gibi zararlı maddelerin sağlık riskleri açısından dikkat çektiğini ifade etti. Dünyada yıllık yaklaşık 400 milyon ton plastik üretildiğini vurgulayan Yıldırım, bu miktarın on milyondan fazla çöp kamyonunun taşıdığı ağırlığa denk geldiğini, dolayısıyla sağlık açısından oluşabilecek risklerin yüksek olduğunu söyledi.
Plastik atıkların doğada parçalanmasıyla oluşan mikroplastikler, toprak, hava, gıda zinciri ve su kaynaklarında birikerek çevresel kirliliğe neden olmaktadır. Bu mikroplastiklerin insan vücuduna solunum, gıda ve su yoluyla girdiğini belirten Prof. Dr. Yıldırım, “Plastik parçacıkların akciğer, karaciğer, plasenta ve diğer organlarda bulunabildiğini ortaya koyan araştırmalar mevcut. Hatta çevresel kirlilik sonucu anne sütünde yüksek miktarda BPA gibi zararlı maddelerin varlığı, plastik kullanımının potansiyel tehlikesini gözler önüne seriyor,” diye ekledi.
Plastiklerdeki maddelerin kanserle yakından ilişkili olduğuna dair bazı araştırmalar bulunmaktadır. Avrupa Birliği'nin 2011’den beri biberonlarda BPA kullanımını yasakladığını hatırlatan Prof. Dr. Yıldırım, yapılan çalışmaların BPA maruziyetinin tiroit fonksiyonlarını bozabileceği, obeziteye neden olabileceği ve prostat ya da meme kanseri gibi çeşitli kanser türlerine yol açabileceğine işaret ettiğini belirtti. Ayrıca plastiklere esneklik ve dayanıklılık kazandıran ftalatların da zararlarının bilinmekte olduğunu vurguladı. PVC plastikleri üretmek için kullanılan vinil klorür ise bilinen bir kanserojen olarak bu plastik türlerinin meme kanseri oluşumunu artıracak toksik kimyasallar salma riski taşır.
Prof. Dr. Yıldırım, plastik kullanımını minimumda tutmanın en sağlıklı yol olduğunu belirtti. Özellikle bazı plastik türlerinin kimyasal içerikleri nedeniyle daha fazla tehlike barındırdığını vurgulayan Yıldırım, gıda ambalajlarında yaygın olarak kullanılan PVC’nin zararlı kimyasallar salabileceğini ifade etti. Tek kullanımlık plastik yiyecek kaplarında sıkça bulunan polistirenin, muhtemel kanserojen olan stiren maddesini gıdalara geçirebileceği konusunda uyarıda bulundu. Polikarbonat plastikten yapılan su şişeleri ve saklama kaplarının da özellikle ısıya maruz kaldıklarında BPA salabileceği belirtiliyor. Plastiklerin sağlık üzerindeki uzun vadeli etkileri konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da mevcut veriler, plastik maruziyetini azaltmanın bireysel ve toplumsal sağlık açısından önemli bir adım olduğunu gösteriyor.
Plastik kullanımının doğrudan kansere neden olup olmadığı konusunda bilimsel verilerin hala yeterli olmadığını belirten Yıldırım, “Ancak bazı çalışmalar, mikroplastik ve nanoplastik parçacıklara maruz kalmanın çeşitli kanser türlerinin gelişimini tetikleyebileceğine dair kuvvetli ipuçları sunuyor. Ayrıca mikroplastiklerin toksik kimyasalların taşıyıcısı olarak hareket ederek kanser tehditini artırabileceğine dair endişeler bulunduğu da unutulmamalıdır,” şeklinde konuştuk.
Prof. Dr. Yeşim Yıldırım, plastiklerin sağlık üzerindeki olası risklerini azaltmak için alınabilecek 7 önlemi paylaştı:
1. Alternatif malzemeler tercih edin: Cam, paslanmaz çelik veya seramik kaplar kullanarak plastik maruziyetini azaltın.
2. Plastiklerin ısıtmaktan kaçının: Isı, zararlı kimyasalların gıdaya geçişini artırabileceği için yiyecekleri plastik kaplarda ısıtmaktan kaçının. Plastik su şişelerini güneş altında bırakmamaya dikkat edin.
3. Tek kullanımlık plastikleri azaltın: Plastik pipet, çatal-bıçak ve poşet gibi tek kullanımlık plastikleri mümkün olduğunca kullanmamaya özen gösterin.
4. Musluk suyunu filtreleyin: Su filtreleri, musluk suyundaki mikroplastikleri azaltabileceği için musluktan su içmeden önce mutlaka filtre taktırın.
5. Kişisel bakım ürünlerine dikkat edin: Bazı kozmetik ve kişisel bakım ürünleri mikroplastik içerebileceğinden, doğal içerikli ürünleri tercih etmeye çalışın. Temiz malzemeler kullanabilmek adına satın almadan önce içerik okumaya özen gösterin.
6. Çevreye saygılı olun: Çevreye verilen zarar döngüsel olarak insan sağlığını etkileyeceğinden, geri dönüştürmeye önem verin ve doğaya atılan plastiklerin etkilerini en aza indirmek için çaba sarf edin.
7. Paketli gıda tüketimini azaltın: Plastik ambalajlardan korunmak için mümkün olduğunca organik ve taze gıdalar tüketin.
